گفتار اندر بنیاد نهادن این نامه‏

    بنیاد نهادن این نامه‏
دل روشن من چو  برگشت  ازوى            سوى تخت شاه جهان کرد روى‏
که این نامه را دست پیش آورم                                     ز  دفتر  بگفتار  خویش آورم‏
بپرسیدم از هر کسى  بیشمار                                                                    بترسیدم  از گردش روزگار
مگر  خود  درنگم نباشد بسى                                                                                        بباید سپردن  بدیگر  کسى‏
و  دیگر  که گنجم وفادار نیست                                         همین رنج  را  کس خریدار نیست‏
برین  گونه یک چند  بگذاشتم                                                                     سخن  را  نهفته  همى  داشتم
سراسر  زمانه  پر  از  جنگ بود                                         بجویندگان  بر  جهان  تنگ بود
ز  نیکو سخن  به  چه  اندر جهان                                                               بنزد  سخن  سنج  فرّخ  مهان‏
اگر  نامدى این سخن از خداى                                            نبى  کى  بدى  نزد  ما   رهنماى
بشهرم یکى مهربان دوست بود            تو گفتى  که  با  من  بیک پوست بود
مرا گفت خوب آمد این راى تو                                              به  نیکى  گراید  همى  پاى تو
نبشته  من  این نامه پهلوى                                                         به  پیش  تو   آرم مگر نغنوى‏
گشاده زبان و جوانیت هست                                 سخن گفتن پهلوانیت هست‏
شو  این نامه خسروان بازگوى                             بدین جوى  نزد  مهان  آبروى‏
چو  آورد  این نامه نزدیک من        بر افروخت  این جان تاریک من

داستان دقیقى سخن سراى‏

      دقیقى سخن سراى‏
چو  از  دفتر  این  داستانها بسى                               همى خواند خواننده  بر  هر کسى‏
جهان دل نهاده  بدین داستان             همان بخردان نیز  و  هم راستان‏
جوانى  بیامد گشاده زبان                                      سخن گفتن خوب  و طبع روان‏
بشعر آرم این نامه را گفت من             ازو شادمان شد دل انجمن‏
جوانیش را  خوى  بد  یار بود                                                                ابا  بد  همیشه  به   پیکار بود
برو  تاختن کرد  ناگاه مرگ                                    نهادش بسر  بر  یکى تیره ترگ‏
بدان خوى  بد جان شیرین  بداد               نبد از جوانیش  یک روز شاد
یکایک ازو  بخت برگشته  شد                                   بدست یکى بنده  بر  کشته  شد
برفت  او  و این نامه ناگفته ماند            چنان بخت  بیدار  او خفته ماند
الهى عفو کن گناه   و را                                                                بیفزاى  در حشر جاه  و را 

گفتار اندر فراهم آوردن شاه‏نامه‏

    فراهم آوردن شاه‏نامه‏
سخن هر چه گویم همه گفته‏اند                                          بر باغ دانش همه رفته‏اند
اگر بر درخت برومند جاى          نیابم که از بر شدن نیست راى‏
کسى کو شود زیر نخل بلند                                        همان سایه  زو  باز  دارد گزند
توانم مگر  پایه ساختن                                                        بر  شاخ آن سرو سایه فکن‏
کزین نامور نامه شهریار                                                                   بگیتى بمانم یکى یادگار
تو این را دروغ و فسانه مدان                           برنگ فسون و بهانه مدان‏
ازو هر چه اندر خورد با خرد                                          دگر بر ره رمز و معنى برد
یکى نامه بود از گه باستان                                فراوان بدو اندرون داستان‏
پراگنده  در  دست هر موبدى                                     ازو بهره نزد هر بخردى‏
یکى پهلوان بود  دهقان نژاد                       دلیر و بزرگ و خردمند و راد
پژوهنده  روزگار نخست                                             گذشته سخنها  همه  باز جست‏
ز  هر  کشورى موبدى سالخورد                  بیاورد  کاین نامه  را  یاد  کرد
بپرسیدشان از کیان جهان                      و  زان نامداران فرّخ مهان‏
که گیتى به آغاز چون داشتند                              که ایدون بما خوار بگذاشتند
چه گونه سر آمد بنیک اخترى             بر ایشان همه روز کند آورى‏
بگفتند پیشش یکایک مهان              سخنهاى شاهان و گشت جهان‏
چو بشنید از یشان سپهبد سخن                            یکى نامور نامه افکند بن‏
چنین یادگارى شد  اندر جهان           برو آفرین از  کهان و مهان‏

گفتار اندر ستایش پیامبر

 ستایش پیامبر
ترا  دانش و دین  رهاند  درست                                                            در رستگارى ببایدت جست‏
و گر دل نخواهى که  باشد  نژند                                                                             نخواهى که دائم بوى مستمند
بگفتار  پیغمبرت  راه جوى                                                               دل از  تیرگیها  بدین  آب شوى‏
چه گفت آن خداوند تنزیل و  وحى                                                      خداوند امر و خداوند نهى‏
که من شهر علمم علیم درست                                   درست این سخن قول پیغمبرست‏
گواهى دهم کاین سخنها  ز  اوست                                تو گوئى  دو گوشم  پر آواز اوست‏
على را چنین گفت  و دیگر  همین                                           کزیشان قوى شد بهر گونه دین
نبى آفتاب و صحابان چو  ماه                                                                   بهم بسته‏ ی یکدگر راست راه
منم بنده  اهل بیت نبى                                                                                                  ستاینده  خاک  پاى  وصى‏
حکیم این جهان  را  چو  دریا  نهاد                                                                      بر انگیخته  موج  از و  تند باد
چو  هفتاد کشتى  برو ساخته                                                                                                                       همه   بادبانها   بر افراخته‏
یکى پهن کشتى بسان عروس                                                                          بیاراسته   همچو  چشم خروس‏
محمد   بدو  اندرون  با  على                                                                                            همان اهل بیت نبى  و  ولى‏
خردمند کز دور  دریا   بدید                                                                                                    کرانه   نه پیدا  و  بن  ناپدید
بدانست کو  موج خواهد  زدن                                       کس از غرق بیرون نخواهد شدن‏
بدل گفت اگر با نبى و وصى                                                                    شوم غرقه دارم دو  یا ر  وفی‏
همانا  که   باشد مرا  دستگیر                                                                                                      خداوند  تاج  و  لوا   و سریر
خداوند جوى مى  و  انگبین                                                                           همان چشمه شیر  و  ماء معین‏
اگر چشم دارى بدیگر سراى                                                                 بنزد  نبى  و على  گیر جاى‏
گرت زین  بد آید گناه منست                چنین است  و این دین  و  راه منست‏
برین زادم  و  هم برین بگذرم                                                 چنان دان که خاک  پى  حیدرم
دلت گر براه  خطا  مایلست                                             ترا  دشمن اندر  جهان خود  دلست
نباشد جز  از  بى‏پدر  دشمنش                                                                  که یزدان   بآتش بسوزد  تنش
هر آن کس که در جانش بغض علیست     ازو  زارتر  در جهان زار کیست
نگر  تا ندارى ببازى جهان                                               نه بر گردى از نیک پى همرهان
همه نیکیت   باید آغاز کرد                                                                             چو  با  نیکنامان بوى همنورد
از این در سخن چند رانم همى                                                                              همانا کرانش ندانم همى

گفتار اندر آفرینش ماه

  آفرینش ماه‏
چراغست مر  تیره شب را  بسیچ                             ببد  تا  توانى  تو هرگز  مپیچ
چو سى روز گردش بپیمایدا                                                   شود تیره گیتى  بدو  روشنا
پدید آید آنگاه  باریک و  زرد         چو پشت کسى کو غم عشق خورد
چو بیننده دیدارش از دور دید                  هم اندر زمان او شود ناپدید
دگر شب نمایش کند بیشتر                                                   ترا  روشنایى  دهد  بیشتر
بدو هفته گردد تمام و درست            بدان باز گردد که بود از نخست
بود  هر  شبانگاه  باریکتر                                                                    بخورشید تابنده نزدیکتر
بدینسان نهادش خداوند داد                بود تا بود هم بدین یک نهاد                        

گفتار اندر آفرینش آفتاب

آفرینش آفتاب‏
ز یاقوت سرخست چرخ کبود            نه از آب و گرد و نه از  باد  و دود
بچندین فروغ و بچندین چراغ                                          بیاراسته چون بنوروز باغ
روان اندرو گوهر دلفروز                                                   کزو روشنایى گرفتست روز
ز خاور بر آید سوى باختر                           نباشد ازین یک روش راست‏تر
ای  آنکه تو آفتابى همى                                                     چه بودت که بر من نتابى همى‏

گفتار اندر آفرینش مردم

         آفرینش مردم‏
چو زین بگذرى مردم آمد پدید                                     شد این بندها را سراسر کلید
سرش راست بر شد چو سرو بلند                                بگفتار خوب و خرد کار بند
پذیرنده هوش و راى و خرد                                                    مر او را دد و دام فرمان برد
ز راه خرد بنگرى اندکى                                                                   که مردم بمعنى چه باشد یکى‏
مگر مردمى خیره خوانى همى                                                              جز این را نشانى ندانى همى‏
ترا از دو گیتى برآورده‏اند                                                               بچندین میانچى بپرورده‏اند
نخستین فطرت پسین شمار                                                        توئى خویشتن را ببازى مدار
شنیدم ز دانا دگرگونه زین                                                            چه دانیم راز جهان آفرین‏
نگه کن سرانجام خود را ببین                                         چو کارى بیابى ازین به گزین‏
برنج اندر آرى تنت را رواست          که خود رنج بردن بدانش سزاست‏
چو خواهى که یابى ز هر بد رها                                                                         سر اندر نیارى بدام بلا
نگه کن بدین گنبد تیز گرد                                    که درمان ازویست و زویست درد
نه گشت زمانه بفرسایدش                                                                 نه آن رنج و تیمار بگزایدش
نه از جنبش آرام گیرد همى                                                                     نه چون ما تباهى پذیرد همى
از و دان فزونى از و هم شمار                                            بد و نیک نزدیک او آشکار